Җир әйләнә, Кояш сүнә,
Кам эндәшә Тәңресенә,
Кич, елышып, учка сеңә тыңла.
Чак күренсә офык каны
Көтә-көтә зарыкканмы
Кемдер дәшә безне танып, ымлап.

Җир үзәге үксез дала,
Ул далада учак яна,
Ул далада, җилдән кала, кемдер
Чорлар аша дәшә ала,
Ут торгыза, сөрән сала,
Һәм ашкына йөрәк талган дөңгер.

Җан җепләрен өзә-тарта,
Кемдер дәшә туган якка,
Күк читеннән көлеп карый Тәңре.
Кайсы җәяү, кайсы атта,
Җиде яугир яудан кайта
Җидесендә җиде ятның гаме.

Земля вращается, Солнце угасает,
Кам (Шаман) обращается к Тангри (Вечному небу),
Вечер льнет и впитывается в ладонь - слушай:
Только появится кровь горизонта -
Истомился может в ожидании -
Кто-то зовет нас, подает знаки.

Центр земли - степь-сирота,
В этой степи горит огонь,
В этой степи кого-то кроме ветра
Слышно через века -
Он возрождает костер, кидает клич,
и устремляется к нему сердце - усталый барабан.

Натягивая и разрывая нити души,
Кто-то зовет нас туда, где мы возникли,
У края неба наблюдает с улыбкой Тангри.
Одни пешком, другие на коне -
Семь воинов возвращаются с боя,
В каждом из семи - заботы и печаль чужаков.

Илле халык идем, инде илем кая? Мин кемгә илләр яулыйм?
(Күлтәгин истәлеге, Зур язма, 9нчы шигырь)

Күк белән Җир арасында
Үз иркемнән чапкан яумы?
Беләзегем ертып карыйм
Каным саумы?
Бер ят шаумы күкрәгемдә,
тояк тавышымы?
Югалуыммы бу? Үз-үземә
Кайтып барышыммы?

Күк белән Җир арасында
Бүген мин кемнең колы?
Соң көчемне йомшак тынлы
Табгач җиле йолкыды.
Җиргә ятып тыңлап карыйм
Кайда ул кайтыр далам?
Кем дә дәшми, яңагыма
Туң сабаклар кадала.

Кем дә дәшми үз телемдә
Бүлгәләнде телем-телем
Күк белән Җир арасында
Минем илем, синең илең…
Кысык күзле җилләр генә,
Әрсез гадәтенә каршы,
Урап уза каганымның
Җиргә авыш кабер ташын.

Я был народом с государством, где же теперь моя земля? Для кого я завоевываю земли?
(Памятник Культигина, Большая надпись, стих 9)

Между небом и землей
По своей ли воле я воюю?
Разрываю запястье -
Жива ли кровь моя?
Чуждый шум в груди
или стук копыт?
Я теряю себя? Или
Возвращаюсь к себе?
Между небом и землей
Чей я раб сегодня?
Последние силы растерзаны
Мягкодышащим ветром Китая.
Ложусь на землю, прислушиваюсь:
где та степь, куда мне вернуться?
Никто не откликнется, только жесткие стебли
Впиваются в скулы.
Никто не откликнется на моем языке -
Разделена на мелкие части
Между небом и землей
Моя страна, твоя страна...
И только косоглазые ветры,
Вразрез со своей беззастенчивой привычкой,
Обходят стороной покосившийся
надгробный камень моего кагана.

Коралланган гаскәр кудымы сине, сөңгеләр белән килеп куркыттылармы? Изге Өтүкән ешлыгыннан, халкым, син үзең киттең.
(Күлтәгин истәлеге, Зур язма, 23нче шигырь)

Иске сүздә шулай калган:
Тәңрегә тиң Бумын каган,
Ат сулышын тойганнарны,
Утта кылыч койганнарны,
Тимердән тир сыкканнарны,
Азау теше чыкканнарны
Барлап дала үзәгендә
Оран салган:

Алда кояш туган якта
Тезе барлар тез чүксен.
Кояш туктап торган чатта
Күзе барлар яшь түксен.
Артта кояш качкан җирдә
Башы барлар баш исен,
Ат җитәрдәй һәр тарафта
Яңгырасын
Төрки исем!
Дала йоткан вак кавемнәр
Бер каганга ил булсын,
Саклаучыгыз Умай-ана,
Яклаучыгыз җил булсын.

Элгәредән шулай калган:
Ил тупласа алып каган,
Куе юкны тук итсә,
Уе мутны юк итсә,
Ялангачны киендерсә,
Мал-туарга тиендерсә
Шулай булса, безнең халык
Татлы сүзгә хәйран калып,
Чаптар атын читкә бора,
Дошман белән киңәш кора
Сөйгән яры тол була,
Оланнары кол була.

Чордан чорга төрк бодуны,
Юлдаш җилгә карышып,
Дин үзгәртә. Җилкәсенә
Баса Тәңре каргышы.

Разве гнали тебя вооруженные войска или запугивали копьями? Народ мой, ты сам ушел со святой земли Отукен.
(Памятник Культигина, Большая надпись, 23-ий стих)

Так сохранилось в старом сказании:
Подобный Тангри Бумын каган
Собрав в центре степи
тех, кто знает дыхание коня,
тех, кто льет мечи на огне,
тех, кто отрастил клыки,
провозгласил:
Впереди - в стороне рождения солнца
те у кого есть колени, пусть преклонят их,
Там, где солнце останавливается в зените
пусть плачут те, у кого есть глаза,
Сзади - в стороне, куда катится солнце
те, у кого есть головы, пусть поклоняются,
Пусть везде, куда может добраться конь
Звучит имя тюрков!
Пусть все мелкие племена, поглощенные степью,
станут государством для одного кагана,
Пусть вас оберегает мать-Умай,
Пусть ветер вам будет защитой.
Так сохранилось с древних времен:
Если соберет страну сильный каган,
Накормит того, у кого нет овец,
Уничтожит того, чьи помыслы нечисты,
Если оденет голого,
Обеспечит скотиной,
Если так случится, наш народ,
Обольстится речами слащавыми,
Коня уведет в другую сторону,
Прислушается к врагам, посоветуется с ними -
Любимая его станет вдовой,
Дети его станут рабами.
Из эпохи к эпохе тюркский народ
Противясь попутному ветру,
Изменит веру свою, на плечи ему
Обрушится проклятие Тангри.

Бәкләр халкының тугрысызлыгы, табгач халкының коткысы аркасында, абыйлы-энелеләрне үзара талаштырып, табгач халкы төркиләрнең илен җимерде. (Күлтәгин истәлеге, Зур язма, 6нчы шигырь)

Сезнең йола кыргыйрак шул,
Кануннарыгыз өтек -
Дәртле чагың узып бара
Тәхеткә чират көтеп.
Юкса син бит агаңнардан
Күпкә зирәк, белемле
Илгә бүген синдәй каган
Кирәгерәк түгелме?

Тыңла сүзем, табгач халкы
Бер дә юкка өйрәтми,
Сиңа - Кояш оланына
Чират көтү кирәкме?
Тиңсез Тәгин, сүзем тыңла,
Ефәк күлмәк киярсең,
Горур башың, күп дигәндә,
Бер Тәңрегә иярсең.

Иярлә дә бүз атыңны,
Чирү тупла сак кына
Үз хакыңа түгел, Тәгин,
Бөек илең хакына.

Ятлар беркөн көчең сизсә,
Яу атларын чигәрә,
Һәм хак гыйлем өйрәтүче
Остазларын җибәрә.

Из-за неверности беков и подстрекательств народа табгач (китайцев), рассорив братьев между собой, народ табгач разрушил страну тюрков.
(Памятник Культигина, Большая надпись, стих 6)

Диковатые у вас обряды,
Законы рваные,
Проходят твои пылкие годы
В ожидании очереди трона.
А ведь ты намного мудрее
И образованнее твоих братьев,
разве сегодня твоей стране
не нужнее такой каган как ты?
Послушай меня, народ табгача

Тебя пустому не научит,
Тебе — сыну Солнца
Разве нужно ждать очереди?
Несравненный Тегин (Принц), прислушайся,
Будешь носить платья шелковые,
и гордую голову свою
будешь склонять только перед Тенгри.

Запряги коня своего пепельного,
И осторожно собери войско,
Не ради себя, Принц,
Ради твоей великой страны.

Как чужаки почувствуют твою силу,
отзовут свои войска
и отправят мудрецов
обучающих истинам.

Төрки бәкләр исемнәреннән баш тартты, табгач җирендә, табгач исеме алып, табгач каганына буйсынды. Илле ел үз акылларын, көчен аңа бирде.
(Күлтәгин истәлеге, Зур язма, 7-8нче шигырь)

Бәрелеште ага-эне
Тәңре үпкән улы синме
Атабызның? -
Ук очырткан кебек уйнап,
Тараттылар дала буйлап
Хатабызны.

Елтыр күлмәген сәдәпләп,
Үз исемен җуйган бәкләр
Безнең ишме? -
Табгач ул баш игәннәрнең
Озынайта тезгеннәрен,
Ләкин чишми.

Табгач ул яу чапканнарның
Затлы итә арканнарын,
Ныклы итә.
Тик бер кызса, баба каны
Бүректәге ир баланы
Котлык итә.

Котлык итә, һич буйсынмас
Алып итә.
Ике буын коллыктан соң
Халык итә.

Тюркские беки отказались от имен своих, и на земле китайцев, взяв китайские имена, подчинились китайскому кагану. Пятьдесят лет отдавали они ему свой ум и силу.
(Памятник Культигина, Большая надпись, стих 7-8)

Столкнулись братья между собой -
Разве это ты - сын нашего отца,
Поцелованный Тангри?
Играюче, будто пускают стрелы,
Распространился по степи
Слух об этом столкновении.
Те беки, что переоделись в блестящие рубахи
И отреклись от имен своих -
Они наша ровня?
Китайцы тем, кто склонил перед ними головы,
удлиняют поводья,
но не отпускают.
У тех, кто воюет теперь за китайцев
Арканы знатные,
Прочные.
Но если раз вскипит кровь предков,
Мальчик, растущий в шапке (Есть такая поговорка у татар - Если волчонка даже в шапку положишь, он все равно будет в лес смотреть)
Станет Котлыком. (Котлык - имя собственное, следующий каган)
Станет Котлыком, непокорным
Великаном.
Эта кровь нас сделает народом
После двух поколений рабства.

Өстә төркиләрнең Тәңресе төрки халык юкка чыкмасын, халык булсын дигән.(Күлтәгин истәлеге, Зур язма, 10-11нче шигырь)

Җир белән Күк арасында
Син бүген кемнең колы?
Умай-ана ыңгыраша
Туфрак туңы аркылы.

Син кемгә илләр яулыйсың?
Ике кулың кара кан.
Тәңре сине ат ялыннан
Ир-ат итеп яраткан.

Җир белән Күк арасында
Һава кан кебек куе,
Каш өстенә кулым куям
Ул анда кемнең туе?

Күтәрелә татлы төтен -
Утлары толым-толым -
Тояк эзе чуарлаган
Табгач-Өтүкән юлын.

Өтүкәндә утлар яна,
Оран сала оланнар
Әй, сез, ирен читен тешләп,
Тимер тәмен тойганнар!
Ишетегез, ялчы түгел
Табгачка төрки халык
Котлык алып гаскәр җыя
Өтүкәндә тукталып.

Котлык алып гаскәр җыя,
Ат сулышыннан җебеп,
Тетри дала, бәйрәм көткән
Үсмер күңеле кебек.

Җир белән Күк арасында
Куе томан аркылы
Орынгандай итә таңда
Йөземә Тәңре кулы.

На небе Тангри тюрков сказал, пусть не исчезнет тюркский народ, пусть будет он народом.
(Памятник Культигина, Большая надпись, стих 10-11)

Между небом и землей
Чей ты раб сегодня? -
Обессилев хрипит мать-Умай
Сквозь мерзлоту почвы.
Кому ты завоевываешь земли -
Руки твои в черной крови,
Тангри тебя создал из конского волоса
мужчиной (мужчина - ир-ат, дословно человекоконь, мужчина-конь).
Между небом и землей
Воздух густой как кровь,
Ставлю ладонь над бровями -
Чей это там праздник?
Поднимается сладкий дым -
Огонь развивается косами,
Дорога Китай-Отукен
Пестрит от следов копыт.
Горит огонь на земле Отукен,
Кличут подростки:
Эй вы, кто прикусив губу,
чувствует вкус железа!
Услышьте, не прислуга больше
Китаю тюркский народ,
Великан Котлык собирает войско,
Остановившись на земле Отукен.
Котлык собирает войско,
Размякнув от дыхания коней,
Трепещит степь, как душа подростка,
который ждет приближения праздника.
Между небом и землей
Сквозь густой туман
Будто касается на рассвете
Лица моего рука Тангри.

Өтүкән җирендә ут яна,
Туфракта сүтелә тамырлар.
Кайт кына учыңа яшергән
Борынгы үчеңнән танырлар.

Юрама югалган эзләрдән
Вакытның хөкеме хаклымы?
Кайт та сал кытыршы үләнгә
Җил алган яңагың калкымын.

Чатырлар чатында ут яна,
Туфракка елыша үләннәр.
Ут яксаң, илереп чакыра
Каныңны югалтып үлгәннәр.

Чакыра кылычтан үткәннәр,
Үлемнең күзләрен үпкәннәр.
Алар да кайчандыр, ут йотып,
Кемнедер көткәннәр, көткәннәр.

Алар да кайчандыр бу җиргә
Син булып кайтуга ышанган,
Ул шуңа төшеңдә тилерткән
Күк асты иленә охшаган.

Ул шуңа бугазны каерып
Ургыган көй булып уяна.
Кемгәдер чак рәнҗеп көткәндәй
Өтүкән җирендә ут яна.

На земле Отукен горит огонь,
В почве расплетаются корни,
Только вернись - тебя узнают по древней мести,
что ты сжимаешь в кулаке.

Не гадай по исчезнувшим следам
Верен ли приговор времен, -
вернись и прижми к шершавой траве
обветренные скулы.

Горит огонь на краю шатров,
Травы прижимаются к почве,
Разведешь огонь - и тут же слышишь вопящий зов,
тех, кто погиб, теряя твою кровь.

Зов тех, по кому прошелся меч,
Тех, кто целовал глаза смерти.
Они тоже, глотая огонь
Ждали кого-то, ждали.

Они тоже верили что вернутся
на эту землю - в тебе,
Потому эта земля напоминает поднебесную,
что сводила тебя с ума во снах,

Потому она просыпается напевом,
Разрывающим тебе гортань.
Будто бы ожидая кого-то с легкой обидой
На земле Отукен горит огонь.